Prof. Dr. A.Çağrı Büke, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı

MENENJİT: Erken Tanı Hayat Kurtarır – Aşıyla Korunmak Mümkün

Meningokoksik menenjit, özellikle bebekler, ergenler ve bağışıklığı zayıflamış bireyler için ciddi bir tehdit oluşturmaya devam ediyor. Uzmanlar, hastalığın hızlı seyri ve yüksek ölüm oranlarına dikkat çekerken, aşının en etkili korunma yöntemi olduğunu vurguluyor.

Menenjit, beyin ve omuriliği çevreleyen zarların iltihaplanmasıyla gelişen, hayati risk taşıyan bir enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle Neisseria meningitidis bakterisinin neden olduğu meningokoksik menenjit, hızlı ilerleyişiyle bilinir ve erken tanı ile tedavi edilmediğinde ölümle sonuçlanabilir.

Menenjit Hakkında Genel Bilgiler

Menenjit, beyin dokusu ve omuriliğin etrafını saran, zarların enfeksiyon hastalığıdır. Bu durum bazen sadece beyin zarı ile sınırlı olmayıp beyin dokusunu da etkileyerek meningoansefalit adı verilen bir enfeksiyonun gelişmesi ile de sonuçlanabilir. Menenjit ağır seyirli ve hayatı ciddi anlamda tehdit edebilen bir hastalıktır. Çok çeşitli bakteri, virüs, mantar ve hatta parazit türü mikroorganizmalar menenjite neden olurlar.

Günümüzde dünyada her yıl 2,5 milyondan fazla insanda bakterilerin neden olduğu menenjit gelişmektedir. Tanı konulmadığı, tedavi edilmediği durumlarda hastalık %100 ölümle sonuçlanmaktadır. Bu oran uygun tedavi alanlarda bile %10-15 düzeylerinde kalabilmektedir. Hastalıktan sağ kalanların dörtte birinde ise sağırlık, nöbet geçirme, görme ve konuşma güçlüğü; hafıza ve iletişim zorlukları gelişebilmektedir.

Yaş gruplarına ve altta yatan hastalıklara göre görülme sıklığı değişmekle birlikte sık olarak akut menenjite neden olan bakteriler; Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Neissseria meningitis, Listeria monocytogenes, Grup B streptokoklar özellikle de Streptococcus agalactiae’dır. Bunlardan meningokokların (Neisseria meningitis) her yıl dünyada 500.000 kişide menenjite neden olduğu tahmin edilmektedir.

Neisseria meningitis beş farklı serotipi ile menenjite neden olabilmektedir. Bunlar A, B, C, W₁₃₅ ve Y serotipleridir. Türkiye’de Neisseria meningitidis enfeksiyonları, epidemik veya sporadik olgular şeklinde karşımıza çıkmakta olup son yıllarda sıklıkla serogrup W₁₃₅ sık menenjit etkeni serotip olup bunun Hac ziyareti sırasında alındığı düşünülmekte olup, bu bölgeye seyahat edenlere korunma amaçlı öncesinde meningokok aşısı önerilmektedir. İkinci sıklıkta ise serogrup B menenjit etkeni olarak saptanmaktadır. Türkiye’de hastalığın görülme sıklığına ilişkin resmi kesin veri olmamakla birlikte her yıl ortalama 1500 olgunun görülebildiği, bunun 350’sinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir.

Hastalık nasıl oluşur

Akut menenjitte en sık neden olan bakteri türleri olan  Neissseria meningitis , hasta bir kişinin burun ve boğazında bulunur böyle bir kişinin solunum sekresyonlarına yakın mesafeden ve uzun süre ile maruz kalan sağlıklı bir kişiye mikroorganizmalar solunum yollarından bulaşır. İnsan burun ve boğazına (nazofarenks) yerleştikten sonra üst solunum yolu enfeksiyonlarını takiben lokal ya da kan yolu ile yayılıp, kan-beyin bariyerini geçerek beyin omurilik sıvısına yerleşen mikroorganizmalar menenjit tablosunun gelişmesine neden olurlar.

Belirtiler nelerdir

Neisseria meningitis’in neden olduğu menenjit en sık bir yaş altı çocuklarda ve 16-24 yaş arası ergen yaş gruplarında görülür. Kuluçka süresi genellikle 3-4 gün, ancak on güne kadar da uzayabilir. Bunu takiben erişkinlerde ani başlayan yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı, bulantı ve kusma yakınmaları yanı sıra bilinç kaybı ve hatta koma görülebilir. Yeni doğan ve bebeklerde ise genellikle yüksek ateş, konvülzyon ve kusma yakınmaları hastalık belirtilerindendir. Deri ve deri altında kanama lekeleri (purpura)’nin görülmesi ve bunun giderek yayılması hastalığın ağır bir seyir gösterdiğinin, sepsis ve septik şok gelişiminin belirtileridir. Menenjitin erken tanı ve etkin tedavisi hayat kurtarıcıdır.

Tanısı nasıl konulur

Menenjit tanısı yakınmaları olan olguda fizik muayenede ense sertliği ile birlikte meninks irritasyonuna ilişkin diğer muayene bulgularının varlığı yanı sıra lomber ponksiyon yapılarak alınan beyin omurilik sıvısı (BOS)’nın hem biyokimyasal hem de mikrobiyolojik (kültür) inceleme sonuçlarına dayanır. Yine ateş yüksekliği var iken alınan kan örneğinin mikrobiyolojik (kültür) inceleme sonuçları da tanıyı koymada yardımcıdır. Tanı konulan olgular hastaneye yatırılarak damar yolundan verilecek uygun antibiyotikler ve destek ilaçlar verilerek tedavi edilir.

Tedavisi nasıl yapılır

Meningokoksik menenjit tanısı konulan olguların tedavileri hastanede yatırılarak gerçekleştirilir. Tedaviye erken başlamak hayat kurtarıcıdır. Tedavide antibiyotikler damar yolundan verilir. Beyin omurilik sıvısına geçebilen antibiyotikler sınırlı olup, tedavide tercih edilecek antibiyotikler bunlar arasından seçilir. Ayrıca destek tedavi de beraberinde uygulanır.

Hastalıktan nasıl korunuruz

Günümüzde aşı ile korunulması mümkün olabilen akut bakteriyel menenjit etkenleri; Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae ve Neissseria meningitis tir. Bunlardan Haemophilus influenzae ve Streptococcus pneumoniae‘ya karşı aşı uygulaması Sağlık Bakanlığı Ulusal çocukluk dönemi aşılama takviminde yer almakta ve zorunlu, ücretsiz olarak uygulanmaktadır. Buna karşın Neissseria meningitis aşısı ise takvimde yer almamaktadır. Bu nedenle zorunlu bir aşı olmayıp kişisel tercihe bağlı olarak ücret karşılığı satın alınarak uygulanan bir aşıdır.

Türkiye’de Her Yıl Yaklaşık 1500 Vaka

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Çağrı Büke’nin verdiği bilgilere göre, dünyada her yıl 2,5 milyondan fazla bakteriyel menenjit vakası görülmekte; Türkiye’de ise yıllık ortalama 1500 olgu yaşanmakta ve bu vakaların yaklaşık 350’si hayatını kaybetmektedir.

Belirtiler: Yüksek Ateş, Şiddetli Baş Ağrısı, Bilinç Kaybı

Menenjit, özellikle 1 yaş altı bebeklerde ve 16-24 yaş arası gençlerde daha sık görülür. Ani başlayan yüksek ateş, baş ağrısı, bulantı, kusma, bilinç kaybı ve ense sertliği başlıca belirtiler arasında yer alırken; bebeklerde huzursuzluk, kusma ve kasılmalar öne çıkar. Ciltte görülen mor lekeler (purpura) ise hastalığın ağır seyrettiğinin bir göstergesi olabilir.

Aşı Takviminde Yer Almıyor, Ancak Hayati Önem Taşıyor

Ülkemizde Haemophilus influenzae ve Streptococcus pneumoniae’ya karşı aşılar çocukluk dönemi aşı takviminde yer almakta ve ücretsiz uygulanmaktadır. Ancak meningokok aşıları (serogrup A, C, W135, Y ve B) bu takvimde bulunmadığından kişisel tercihle ve ücretli olarak temin edilip uygulanabilmektedir. Özellikle hac ve umre gibi kalabalık ortamlara seyahat edecek bireyler ile asker adayları için aşı önerilmektedir.

Meningokok Aşısı Kimlere Önerilir?

1 yaş altı bebekler

16-23 yaş arası gençler

65 yaş üstü bireyler

Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler

Kalabalık ortamlarda yaşayanlar

Endemik bölgelere seyahat edecekler

Meningokok aşısı kimler için önerilmektedir

Meningokok menenjitine karşı korunmada da en etkili yol aşı ile korunmadır

• Amerikan Hastalık kontrol ve önleme merkezi (CDC: Centers for Disease Control and Prevention) meningokok aşısının uygulanmasını tüm ergen ve genç yaş gruplarında önermektedir.

Ayrıca

• Meningokok enfeksiyon gelişme riski olan çocuk ve erişkinler için de önerilmektedir. Risk faktörleri arasında;
  • Yaş (1 yaş altı çocuklar, 16-23 yaş arası ergen ve gençler, 65 yaş üstü erişkinler)
  • Altta bağışık sistemi baskılayan hastalık ya da ilaç kullanımı
  • Hastalığın endemik olduğu ülkelere seyahat (Hac, umre)
  • Meningokok enfeksiyonu olan kişilerle kapalı ortamda yakın ve uzun süreli temas
  • Askerlik öncesi

Meningokok aşıları ve yaş gruplarına göre uygulama

Meningokok aşıları iki çeşittir. 1) Meningokok ACW₁₃₅ Y serotiplerini içeren (Nimenrix, Menactra, Menveo) aşı ve 2) Meningokok B serotipini içeren (Bexsero) aşı. Bunların uygulanması

Meningokok ACW₁₃₅ Y serotiplerini içeren aşılar

Nimenrix;

• 6-12 hafta arasındaki bebeklerde aşı 2 ay ara ile 2 doz uygulanır. 12. ayda hatırlatma (rapel) dozu yapılır.
• Bir yaş üstü çocuklar, ergen, genç ve erişkinlerde ise aşı tek doz uygulanır.

Menactra; 9 ay – 55 yaş arası uygulanmaktadır.

• 9-23 aylık çocuklarda, üç ay arayla 2 doz
• 2 yaşından sonra ise tek doz olarak verilir.

Menveo;

• 2-6 aylar arasında aşılama 2., 4., 6. ve 12. aylarda olmak üzere 4 doz uygulanır.
• 7-23 aylar arasında aşılamaya başlandığında iki doz aşı uygulanır. Aşının ikinci dozu ilk dozda üç ay sonra ve yaşamın ikinci yaşında uygulanır.
• 2-10 yaş arası çocuklarda aşı sekiz hafta ara ile iki doz yapılır.
• 7 yaş altında aşı şeması tamamlanmış çocuklarda hatırlatma (rapel) dozu üç yıl sonra, 7 yaşından sonra ise hatırlatma dozu beş yıl sonra uygulanır.

Meningokok ACW₁₃₅ Y serotip aşılar

• 11-12 yaşlarda ilk doz ve 16. yaşlarda 2. doz uygulanır ya da
• 13-15 yaşlarda ilk doz ve 16-18 yaşlarda 2. doz uygulanır
• 16-18 yaşlarda ise tek doz tek doz uygulanır

 Meningokok B serotipini içeren aşı  Bexsero

• 2-6 aylar arası bebeklerde; ilk dozdan sekiz hafta sonra ikinci doz ve altı ay sonra da rapel doz aşı uygulanır
• 6-11 aylar arası çocuklarda; ilk dozdan sekiz hafta sonra ikinci doz ve ikinci yaşta da rapel doz aşı uygulanır
• 12-23 aylar arası çocuklarda; ilk dozdan sekiz hafta sonra ikinci doz ve ikinci dozdan 12-23 hafta sonra da rapel doz aşı uygulanır
• 2-25 yaşlar arasında; ilk dozdan altı ay sonra ikinci doz aşı uygulanır

Meningokok A,C,W₁₃₅,Y ve Meningokok B serotiplerini içeren aşılar aynı anda farklı kol kasından yapılarak uygulanabilir. Meningokok A,C,W₁₃₅,Y serotip aşı şeması tamamlandıktan sonra aşıların koruyuculukları 1-4 yaşlar arasında %83-98, 11-18 yaşlar arasında %93-96 arasında değişmektedir. Meningokok B serotip aşı şeması sonrası koruyuculuk %60-94 arasında belirtilmektedir.

Meningokoksik menenjitli olgu ile temasta kalan sağlıklı kişilerde belirli antibiyotikler kullanılarak hastalığın gelişmesi önlenebilir.

Tedavi ve Önlem

Menenjit tanısı konulan hastalar, hastaneye yatırılarak damar yolundan uygun antibiyotik tedavisi ile izlenir. Hastalığın bulaşma riski bulunan kişilerde ise koruyucu antibiyotik uygulaması önerilir.

Unutmayın;  Aşı, menenjitten korunmanın en güvenilir yoludur. Kişisel risk durumunuza göre hekiminizden bilgi alarak aşı takviminizi planlayın. Erken tanı, etkin tedavi ve toplumsal farkındalık ile menenjitin önüne geçebiliriz.